Luka w tarczy – świadczenia rodzinne
W tarczy antykryzysowej przedłużaniu ważności orzeczeń o niepełnosprawności nie towarzyszy wydłużanie prawa do świadczeń rodzinnych, które od niepełnosprawności zależą.
Rozszerzona ostatnio tarcza antykryzysowa zawiera przepisy, które pozwalają na przedłużenie ważności orzeczeń o niepełnosprawności (osoby do lat 16) oraz o stopniu niepełnosprawności (osoby starsze niż 16 lat). To słuszne rozwiązanie, gdyż w przeciwnym razie osoby te traciłby uprawnienia związane z niepełnosprawności, gdyż w obecnej sytuacji trudno wymagać, aby stawiały się w np. powiatowym zespole ds. orzekania o niepełnosprawności. Dotyczy to zarówno tych, którzy zdążyli złożyć wnioski o orzeczenie niepełnosprawności (od 9.12.2019), jak i tych, którzy już tego nie zdążyli zrobić (od 8.03.2020).
To rozwiązanie zawiera art. 15h ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: specustawa), który został dodany przez art. 1 pkt 14 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. (Dz.U.2020.568) zmieniającej nin. ustawę z dniem 31 marca 2020 r. z tym, że w zakresie art. 15h ust.1 pkt 1 wchodzi w życie z dniem 9 grudnia 2019 r. oraz w zakresie art. 15h ust. 1 pkt 2 wchodzi w życie z dniem 8 marca 2020 r.
Zgodnie z art. 15h. ust. 1 specustawy, z przyczyn związanych z przeciwdziałaniem COVID-19, orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, wydane na czas określony na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, którego ważność:
1) upłynęła w terminie do 90 dni przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, pod warunkiem złożenia w tym terminie kolejnego wniosku o wydanie orzeczenia, zachowuje ważność do upływu 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, jednak nie dłużej niż do dnia wydania nowego orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności;
2) upływa w terminie od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, zachowuje ważność do upływu 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, jednak nie dłużej niż do dnia wydania nowego orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.
(…)
Art. 15h ust. 4 specustawy zawiera słuszne rozwiązanie – przedłużenie prawa do świadczeń na wydłużony w ww. sposób okres ważności orzeczenia. Organ ma w tym zakresie wydać decyzję z urzędu, w uproszczonym trybie bo niewymagającym prowadzenia wywiadu środowiskowego. Oznacza to, że nie jest wymagana żadna aktywność po stronie świadczeniobiorcy – z urzędu dostanie on świadczenie przez dłuższy czas. Jednak przepis ten dotyczy wyłącznie świadczeń z ustawy o pomocy społecznej.
Nie dotyczy np. świadczeń rodzinnych. Pół biedy, jeśli ustawodawca posłużyłby się określeniem „świadczenia z pomocy społecznej”, bo wtedy w drodze wykładni rozszerzającej można byłoby twierdzić, że dotyczy to wszelkich świadczeń z obszaru społecznego wsparcia. Tak jednak nie jest, gdyż ustawodawca wyraźnie zawęża ten przepis do świadczeń z ustawy o pomocy społecznej.
Tym sposobem w gorszej sytuacji znaleźli się np. beneficjenci świadczeń rodzinnych, bo do części tych świadczeń prawo zależy od aktualnego orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności. Co prawda ważność tych orzeczeń się wydłuża, ale organy nie mają podstawy prawnej w specustawie do wydania z urzędu decyzji wydłużających prawo do świadczeń tym osobom.
Wygląda to na przeoczenie ustawodawcy. Wprowadza ono niepotrzebny element niepewności – czy zatem skoro specustawa przemilcza tę grupę świadczeniobiorców, tzn. że w ich wypadku prawo do świadczeń nie będzie przedłużane? Czy muszą w związku z tym składać kolejne wnioski?
Czy np. niepełnosprawny, któremu przysługuje zasiłek pielęgnacyjny lub opiekun niepełnosprawnego pobierający świadczenie pielęgnacyjne nie dostanie z urzędu decyzji przedłużającej prawo do tego świadczenia? Taki skutek byłby nie do pogodzenia z zasadami logiki – przecież po to wydłuża się ważność orzeczeń, żeby nie doprowadzić do utraty uprawnień z nich wynikających.
Moim zdaniem na podstawie specustawy takiej decyzji wydać nie można. Organom pozostaje wypadku wydawać decyzje w oparciu o ustawę o świadczeniach rodzinnych, uwzględniając, że to zmiana decyzji na korzyść strony.
Należy zmienić decyzje w ten sposób, że ustalić prawo do świadczenia uwzględniając wydłużenie ważności orzeczenia o niepełnosprawności/stopniu niepełnosprawności wynikające z art. 15h ust. 1 specustawy. Można uznać, że wydłużenie ważności orzeczeń to „inna okoliczność mająca wpływ na prawo do świadczeń”, co uzasadnia wszczęcie postępowania i wydanie decyzji z urzędu w oparciu o art. 32 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Należy też uwzględnić art. 24 ust. 3 u.ś.r. i wydłużyć prawo do świadczeń do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa wydłużony termin ważności orzeczenia.
Do czasu ewentualnej zmiany specustawy nie można powoływać się na tryb z art. 15h ust. 4 i 5 przewidziany wyłącznie dla świadczeń z ustawy o pomocy społecznej.
Dodajmy, że kwestia przedłużania ważności orzeczeń o niezdolności do pracy, samodzielnej egzystencji, itd. wydawanych przez ZUS i inne organy rentowe oraz przedłużania prawa do świadczeń z nich wynikających jest określona w art. 15zc specustawy i tam jest nawet przewidziany tryb bezdecyzyjny przedłużania prawa do świadczeń (nie wchodząc w tym miejscu w szczegóły tych rozwiązań).